پوستر ایران و جهان

پوستر واژه ای است انگلیسی به مفهوم آگهی دیواری که از حد رایج کوچکتر نباشد ، یک اثر چاپ و تکثیر شده از یک موضوع، درباره یک رویداد یا واقعه خاص است که جهت اطلاع رسانی به قشر گسترده ای از مخاطبین جامعه، ارایه می شود. «پوستر» گونه ای دیگر از زیر مجموعه های هنر گرافیک است با سابقه بسیار قدیمی که به نامهای مختلفی از جمله: تخته اعلان، آفیش، پلاکارد، پلاکات، آگهی دستی، برگه نمایش، باسمه چوبی و جز اینها شناخته می شد.

در بیان تاریخچه پوستر باید گفت نخستین پوسترها ، اعلامیه هایی است که در قرون وسطی و رم باستان گاهی بر روی دیواره ها دیده می شد . این گونه تبلیغات تا اواخر قرن 18 میلادی معمولاً فقط از نوشته تشکیل می شود و گاهی در این آگهی یک تصویر کوچک حکاکی شده و نیز بعضی از تزئینات گیاهی و کادر و حاشیه دیده می شد . نخستین پوستر انگلیسی در سال 1871 میلادی توسط «فدریک واکر» به روش حکاکی روی چوب تهیه شد، ولی «ژول شره» فرانسوی را باید «پدرهنر پوستر» دانست. سپس «تولوز – لوترک» اهل فرانسه (1864- 1901 م) تحت تاثیر «ژول شره» و با بهره گیری از با سمه های ژاپنی عرصه تازه ای را در برابر هنر پوستر گشود. «تولوز لوترک» طراح پوستر، باسمه ساز و چاپگر اهل فرانسه، اگر چه فقط «سی و دو پوستر» و تعداد کمی آگهی، کتاب و جلد صفحه موسیقی و … طراحی کرد اما نقش مهمی در شکل گیری و تحول طراحی پوستر مدرن داشت. در سال 1891 میلادی اولین پوستر خیره کننده خود را در «مولن روژ» طراحی کرد که بلافاصله موجب شهرت او شد. پیشگامان این هنر در کوشش های خود برای تلفیق مقاصد هنری و تبلیغی به ضرورت طراحی ساده و قوی پی بردند. در گذشته پوستر بر روی تخته ها یی به ابعاد 75×60 و فقط به صورت نوشتاری و تک رنگ و یا دو رنگ ساخته می شد و حالتی گردن آویز داشت که مانند پیراهن داخل سر می رفت. قسمتی از آن در جلوی سینه قرار می گرفت و قسمت دیگر آن به پشت کمر آویخته می شد. اگر فردی در این حال در شهر مشغول به قدم زدن می شد مردم آن را مطالعه می کردند. پس از جنگ جهانی دوم، هنر پوستر در مراکز تحول اولیه اش (فرانسه ، انگلستان ، روسیه و آلمان) محدود نماند. به خصوص، لهستان، کوبا، ژاپن و بسیاری از کشورهای «جهان سوم» در این عرصه درخشیدند. در ایران نیز از دهه 1960 میلادی، هنر پوستر با آثار «مرحوم مرتضی ممیز» و چند تن از استادان و طراحان گرافیک وارد مرحله تحول جدی خود شد. برای پوستر نمی توان ابعادی قراردادی منظور کرد ولی جهت نصب بر روی تابلوهای اعلانات غالبا” ابعاد استاندارد 70×50 و یا 100×70 را در نظر میگیرند. به همین خاطر پوسترها در همه جای دنیا به صورت عمودی تعریف شده است. طراحی بردهای درون شهری جهت نصب پوستر تابع این ابعاد استاندارد است یعنی نسبت چند 50 سانت به طول و چند 70 سانت به عرض. ولی در خصوص برخی پوسترها این ابعاد بصورت آزاد عمل می شود که امروزه بسیار شاهد آن هستیم. پوستر از جمله متدا ول ترین نوع ساختار گرافیکی است که معمولا از دو عامل مهم «پیام» و «تصویر» تشکیل شده است. عملکرد پوستر ارتباط برقرار کردن میان افراد جامعه با موضوع تبلیغ و یا اطلاع رسانی می با شد.

پوستر در ایران

در تاریخچه پوستر ایرانی نخست به نوعی تصویرسازی تزیینی برمی‌خوریم که فضاسازی و موضوع مذهبی داشته و هنوز هم گاهی نمونه‌هایی از آن دیده می‌شود. حدود صدوپنجاه سال قبل، هنرمندان ایرانی برای تبلیغات دینی بنا به تقاضای افراد یا نیاز جامعه، پوستر را با توسّل به فنون ساده (گاه به‌صورت نوشتاری و گاه تصویری) همراه با آرایش‌ها و نقوش زیبا و خطی‌خوش تهیه می‌کردند این زمان را می‌توان به‌عنوان تاریخ پیدایش هنر “اعلان” در ایران به‌حساب آورد. در بیشتر این اعلان‌ها خوشنویسی عنصر اصلی است و اگر تصویری هم وجود داشت، دارای رنگ‌های سیاه و سفید، تک‌رنگ، و گاه آمیزه‌ای از رنگ‌های مختلف طبیعی بود که شفافیت و درخشش چندانی نداشت، که البته ممکن است به‌سبب کیفیت رنگ‌ها یا کهنگی کار و یا به‌جهت نوع چاپ بوده باشد. هنرمند ایرانی با آگاهی کامل از معنای تبلیغات، اثر خود را می‌آفرید و مالک اثر معمولاً آن را در قابی زیبا در بهترین نقطه خانه یا محل کسب نصب می‌کرد.
در متن این اعلان‌ها از خطوط نسخ، نستعلیق، شکسته، و مانند آن استفاده می‌شد و در حواشی، به‌صورت کتیبه، خطوط ثلث و نقاشی قرار می‌گرفت که از لحاظ تصویری به سه دسته تقسیم می‌شد:
1) اعلان‌هایی که در آنها نوشته در درجه اول اهمیت قرار داشت و نقش و تزیین، مکمل آن بود؛
2) اعلان‌هایی که در آنها تزیین از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و خطوط و نوشته‌ها در میان نقش‌ها قرار می‌گرفت؛
3) اعلان‌هایی که در آنها صرفاً از خوشنویسی استفاده می‌شد1006/1500
اعلان‌های آن زمان بنابر نیاز جامعه و سفارش مردم تهیه می‌گردید و، به‌سبب ضعف صنعت چاپ در کشور، نمونه‌های اندکی از آنها در دست است. همراه با صنعت چاپ سنگی، کادر، حاشیه، فرم‌ها، و طرح‌های مختلفی از گل‌بوته‌های تزیینی که هنوز هم با عنواناِسلیمیمورد استفاده قرار می‌گیرد، وجود داشت. در اعلان‌های دیواری این دوره، همان ویژگی کتاب‌های خطی، یعنی حفظ تقارن که معمولاً معقول و چشم‌نواز بود، حاکم است، ولی ویژگی‌های هنری خاصِ اعلان دیواری را ندارد و تفاوتی میان آگهی روزنامه و آگهی دیواری دیده نمی‌شود و اصولاً فاقد ارزش‌های خلاق و ابداعات پوستر است
ویژگی استفاده از تک‌رنگ یا رنگ‌های اصلی و تند، مانند: آبی، قرمز، و زرد در اعلان‌های تئاتر و بعدها سینما و کالاهای تجاری یا مطالب سیاسی در چاپ سنگی به چشم می‌خورد که متناسب با امکانات موجود آن زمان صورت می‌گرفت.
با توسعه صنعت چاپ و پیشرفت‌های هنر گرافیک، اعلان‌ها به‌شکل امروزی در ایران رواج یافت که فضای حاکم بر آن تقلید از اصول و قواعد پوسترسازی به‌سبک غربی است. منشأ پیدایش این اعلان‌ها همان اطلاعیه‌های نظام وظیفه است که عاری از هرگونه خلاقیت و عناصر بصریِ گیرا بود و با حروف یکنواخت چاپ می‌شد (
در حدود سال 1307 ش. شاید نخستین پوسترهای فیلم توسط برادران موشخ و ناپلئون سارواری، که از ارمنستان به ایران مهاجرت کرده بودند، طراحی و ساخته شد و سپس فردریک تالبرگ، مهاجر سوئدی، به کار تهیه و طراحی پوستر اقدام کرد (40:1). پس از شهریور 1320 ابتدا “تئاتر آذربایجان” در تبریز و سپس تئاترهای تهران و سرانجام مؤسسات تبلیغاتی و سیاسی از پوستر به‌عنوان عاملی مؤثر در آگاهی‌رسانی استفاده کردند. از این زمان، پوستر به‌صورت رسانه‌ای ارتباطی به‌تدریج در جامعه ایران مطرح گردید. در سال 1337، با تأسیس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، در درس “هنرهای تزیینی” طراحی پوستر به‌عنوان یکی از سرفصل‌های درسی برای دانشجویان تدریس شد.